Een grote dame in bikini met afgehakte benen en armen verscheen in beeld toen ik s’avonds het journaal aan zette. Ik moest de eerste associaties die het beeld bij me opriep even aanpassen, voordat ik begreep dat de verontwaardiging over het beeld niet zo zeer van vrouwen die daar aanstoot aan geven kwam, maar van treinmachinisten.

Laat ik eerst even helder maken dat ik de verontwaardiging van de treinmachinisten goed begrijp en dat het me verbaast dat daar verder nog discussie over was.

Echter kan het me maar niet loslaten dat er zo gemakkelijk over een beeld heen gestapt wordt van een onthoofde vrouw zonder armen en benen, in de Keukenhof. 

In 1985 produceerde Peter Greenaway: “A zed and two noughts” In de film verliest een vrouw tijdens een ongeluk een been. Zij verliest later in de film het andere been, onder de valse voorwendselen van de verliefde chirurg die beweerde dat het beter voor haar rug zou zijn als ze beide benen zou laten verwijderen. In de film zorgt een dame genaamd Venus de Milo dat de dame zonder benen een relatie begint met de tweeling wier vrouwen zijn overleden in het zelfde ongeluk. 

“A zed and two noughts” kon op slechte reacties in de media rekenen. In de New York Times beschreef de recensent Vincent Canby de film als volgt: “….pretentious, humorless and, worst of all, more boring than a retrospective devoted to television weather forecasts delivered over a 30-year period at 11 P.M., Eastern standard time” Bij Rotten Tomatoes scoort de film met maarliefst 79%.

Misschien in de onwetendheid over de acceptatie van het thema deed Jennifer Lynch er in 1993, met de film “Boxin Helena” een schepje bovenop. De verliefde chirurg ontdeed Helena niet alleen van haar benen, maar ook van haar armen.  Ook hier verschijnt een beeld van Venus van Milo, als een copy van het echte het huis van de chirurg waar hij Helena vasthoudt.De film werd op zijn zachtst gezegd neergesabeld. Ondanks de matige rating van 19% bij Rotten Tomatoes, waren de recensies overwegend negatief. Zelfs zodanig dat de van nepotisme beschuldigde debutante uiteindelijk door de knieen ging met: …when the National Organization of Women slammed me, that was sort of the final straw. It was no wonder I put my legs behind my ears and got pregnant. (laughs) Not that I didn't love sex before then, but seriously. It was my child, essentially, who saved my life.[5]” Oh jeetje.

Het weerhield kunstenaars er niet van dit thema nog maar eens keer aan te snijden. Om wat voor reden, is mij echter een raadsel. Wil de kunstenaar aandacht voor acrotomofilie, de seksuele aantrekkingskracht tot mensen met een amputatie? Of wil de kunstenaar met de tot in het extreme getrokken weerloosheid van de vrouw zeggen dat mannelijkheid ook een rol speelt als het over de toegankelijkheid van een vrouw gaat?  

De psycholoog Jan de Laender beschrijft in zijn boek: “Het hart van de duisternis” gedaan onderzoek naar de wreedheid in mensen. Volgens Jan de Laender zijn alle mensen, ondanks een gemeende afkeer, in staat tot wreedheid. In het onderzoek dat hij gedaan heeft naar oorlogsmisdaden stelde hij de vraag centraal hoe normale mensen er toe komen om over te gaan tot wreedheden. Hij beschrijft in zijn boek een onderzoek van Milgram. Milgram heeft aangetoond dat hele gewone doorsnee Amerikanen in staat zijn om onder licht druk een proefpersoon helse pijnen aan te doen.

Misschien wil de artiest aantonen dat de mens in staat is tot de acceptatie van wreedheden?

Joep van Lieshout is in de amputatie weer een stapje verder gegaan en heeft de vrouw zonder armen, benen en hoofd uitgebeeld. Maar Joep van Lieshout was slimmer dan zijn voorgangers.De vergelijking met de schoonheid van Venus was overigens niet erg treffend. De schoonheid van dit beeld wordt toegedragen aan de kwaliteit van het beeldhouwwerk en de sierlijke dansante pose van de uitgebeelde dame. De boer die het beeld gevonden had, zocht verder en vond de armen van de Venus van Milo. De armen van het beeld waren echter zodanig beschadigd dat zij niet meer aan het beeld bevestigd konden worden. Joep van Lieshout laat zijn publiek niet de schoonheid zien in het beeld van de onthoofde vrouw met afgehakte ledematen. De vergelijking met de Venus van Milo blijft achterwege. De associatie dat het beeld moet oproepen is van anatomische aard. Het beeld is een onderdeel van enkele gebouwen in de vorm van een rectum, een baarmoeder en een vrouwenromp. Niet een mannenromp, maar een vrouwenromp. De artisticiteit betreft niet de onthoofde vrouw zonder ledematen, maar de mix tussen architectuur en anatomie. 

In een artikel uit 2006 op www.buiteninbeeld.nl zegt de kunstenaar dat dit het enige vrouwelijke lichaam is dat je zonder toestemming kunt binnengaan. Een vrouwelijk figuur open voor het publiek: een publieke vrouw. Op de vraag van de journalist waarom het beeld geen armen en benen heeft antwoord Joep van Lieshout dat er alleen budget was voor een romp.Dus binnen de grenzen van de artistieke mogelijkheden is gekozen voor een vrouw zonder hoofd, armen en benen.

Het is Joep van Lieshout de afgelopen jaren gelukt om weg te komen met dit voorheen verguisde idee. Het gaat zelfs verder. De bikinibar stond in een wijk als ontmoetingsplaats voor ouderen die daar, als ze door het afgehakte been naar binnen waren gekomen (het andere hangt wulps in de lucht) gezellig een kopje koffie konden drinken. Bijna knuffelbaar stond het beeld bij een popconcert (zie foto hierboven) om na genoeg drank in de weerloze dame een broodje beenham te bestellen bij een kraampje verderop. Vervolgens staat het beeld in de Keukenhof tussen de bloemetjes, fontijntjes en gezinnetjes.

Ik ben blij voor de machinsten dat de zachte aanzet van Kasteel Keukenhof om het te accepteren teniet is gedaan door de publieke opninie en onderhandelingen van de FNV. Het beeld wordt verplaatst naar een locatie buiten het zicht van de machinisten. Ik zou de machinisten niet toe willen wensen dat het went om je mond te houden. Om je rollende ogen te verbergen door weg te kijken, diep adem te halen in plaats van zeggen wat je denkt en voor die keer dat je het er toch uit flapt weet dat je er een ongeaccepteerde visie op na houdt. De tijd van dit soort meningen is voorbij; ze stammen uit de tijd van de broekpakken. Ik ben blij voor hen dat het nog maar even duurt voordat ze weer zonder ergernis, walging of confrontaties met pijnlijke gebeurtenissen verder kunnen.

De vraag wat er zo fascinerend is aan een vrouwentorso met geamputeerde ledematen, blijft.