Landleven in de stad

Rotterdam, 5 oktober 2005

Inhoudsopgave

1. Introductie van het project
2. De inrichting van het terrein
3. Participatie op het terrein
4. Kleine evenementen en communicatie
5. Organisatie en financiën
6. Samenvatting en doorkijk naar seizoen 2005/2006

Het financieel overzicht vindt u in de bijlage.

1 Introductie van het project

Sinds september 2004 ontwikkelt en beheert Creatief Beheer Proefpark de Punt aan de Hudsonstraat. Proefpark de Punt begon als een braakliggend terrein van 40 bij 200 meter aan de Hudsonstraat. Creatief Beheer werkt in opdracht van de deelgemeente Delfshaven, het Ontwikkelingsbedrijf Rotterdam en Com.Wonen.

Creatief Beheer heeft als hoofddoel het gebied aan de Hudsonstraat aantrekkelijk en leefbaar te maken en te houden. Daarnaast wordt in samenwerking met bureau De Werkplaats een traject ontwikkeld om te leren van de ervaringen en activiteiten in het Proefpark, en deze vervolgens ‘mee te nemen’ naar het Dakpark Delfshaven. Dit Dakpark wordt op het voormalige railemplacement aan de Vierhavenstrip ontwikkeld (het Proefpark ligt naast deze ontwikkelingslocatie). Daarbij is het nadrukkelijk ook de inzet om de betrokkenheid van kinderen en gebruikers direct over te dragen aan het Dakpark. Het idee hierachter is dat wanneer het Dakpark wordt geopend er al allerlei betrokken groepen aanwezig zijn die zich voor het Dakpark willen inzetten.

1.1. De Creatief Beheer-methode

Creatief Beheer staat voor een integrale aanpak voor het ontwikkelen van de openbare ruimte. Alle onderdelen van de ontwikkeling van de openbare ruimte worden in dit model aangepakt: het ontwerp, het inrichten, het beheer, het onderhoud en het gebruik. Karin Keijzer en Rini Biemans hebben het concept bedacht en hebben reeds vier jaar ervaring met de methode in diverse projecten in verschillende wijken van Rotterdam. 

Creatief Beheer werkt vanuit een organisch model. De opzet is om geleidelijk een park te laten groeien. Dus niet alleen de planten, maar ook de inrichting, het gebruik en het netwerk van mensen eromheen.

Creatief Beheer start met een leeg braakliggend terrein. Er wordt gewoon begonnen en doordat er voortdurend wordt iets toegevoegd, behoudt het terrein zijn dynamiek. De voortdurende veranderingen wakkeren de nieuwsgierigheid aan: mensen gaan zich afvragen, wat gebeurt daar? Kan ik meedoen?

Geleidelijk worden mensen geprikkeld er gebruik van te maken, en zich in te zetten. Mensen worden uitgenodigd om mee te doen door middel van activiteiten of spontane gebeurtenissen. Mensen in de Proeftuin leren elkaar zo kennen.

Proefpark de Punt fungeert in feite als een ontmoetingsplek. Elk inrichtingselement in het park vertelt een verhaal van bewoners die hebben meegeholpen het te realiseren, of die er iets hebben meegemaakt. Bewoners leren hierdoor het project kennen, en daarmee elkaar. Dit draagt bij aan hun betrokkenheid en leidt ertoe dat netwerken rondom het Proefpark ontstaan. Het enthousiasme dat ermee gepaard gaat, werkt aanstekelijk. Betrokkenen letten op, corrigeren elkaar en spreken elkaar aan op gedrag. Hondenbezitters zijn bijvoorbeeld meer geneigd de poep op te ruimen en honden aan te lijnen. Het resultaat is dat het terrein vrijwel schoon en heel blijft.

Uiteindelijk leidt dit proces tot een sterkere sociale cohesie in de wijk. Een belangrijke factor hierbij is de multifunctionele inrichting van het terrein. Het terrein kan worden gebruikt door verschillende groepen bewoners. Het terrein leent zich voor recreatie, participatie, ontmoeting, educatie en sport en is dus geschikt voor alle leeftijden en culturele achtergronden.

1.2. Voorwaarden voor welslagen

Een voorwaarde voor het welslagen van het project is een centrale coördinatie en budgettering. Zo kan gauw gereageerd en geanticipeerd kan worden op vragen van (toekomstige) gebruikers van de Proeftuin. Daarnaast komt alle informatie zowel van officiële instanties (gemeente, politie), wijkinstanties (TOS, Disck, scholen) als omwonenden bij elkaar in het project. Dit is te zien als een virtuele ontmoeting van intenties, belangen en organisaties in het publiek domein en biedt mogelijkheden tot andersoortige oplossingen en samenwerkingsverbanden. Op een abstracter niveau komen de economische, sociale en infrastructurele dimensies samen. Dit kan op termijn nieuwe methodieken opleveren voor management van het publieke domein.

Het is zeer belangrijk dat het Creatief Beheer-team fysiek aanwezig is op het terrein. Het team speekt mensen aan, als vraagbaak fungeren en mensen ondersteunen en enthousiasmeren om zich in te zetten. De ervaringen en signalen van het Creatief Beheer-team op het terrein worden gekoppeld aan de verschillende betrokken beleidsvelden, de uitvoerende instanties en de omwonenden (gebruikers).

Met communicatiemiddelen als lokale media (televisie) en internet wordt het project bekend gemaakt onder de mensen. Bewoners uit de wijk en overige betrokkenen (opdrachtgevers, participanten, e.a.) kunnen op deze manier het proces blijven volgen.

Actieve mensen herkennen zichzelf en zien hun eigen activiteiten terug op televisie en internet. De ervaring leert dat door deze  herkenning nadrukkelijk hun betrokkenheid, hun gevoelens van trots en hun positieve houding extra versterkt worden. Tevens genereert het nieuwe inzichten en ideeen bij de kijkers van de lokale televisie en bezoekers van de internetsite.

1.3. Uitgangscriteria

Voorafgaand aan de uitvoering van het project zijn door de opdrachtgevers en een aantal betrokken bewoners een aantal uitgangscriteria geformuleerd. Drie belangrijke criteria zijn:

1. Mogelijkheden om het terrein multifunctioneel te gebruiken (voor ieder wat wils)
2. Geen rotzooi
3. Geen overlast

Daarbij is het belangrijk dat het project een open karakter heeft. Een terrein zonder hekken en zonder exclusiviteit. Het is een openbaar terrein waar iedereen kan meedoen!

Met de opdrachtgevers is vooraf een budget afgesproken. Het Creatief Beheer-team kon hier vervolgens mee aan de slag. Bewoners kunnen hun wensen en verlangens uiten, maar wil er iets gebeuren moet er sprake zijn van actieve participatie. Niet slechts praten, maar ook doen. Dit principe geldt ook voor de participatie van scholen en (vrijwilligers)organisaties. Het Creatief Beheer-team coördineert en faciliteert, maar de inzet moet nadrukkelijk van beide kanten komen.

naar boven

2. De inrichting van het terrein

In dit rapport evalueren wij de verschillende elementen van de Creatief Beheer-aanpak van het afgelopen jaar in de Proeftuin. In dit hoofdstuk gaan wij in op de totstandkoming van de inrichting van het terrein. 

 2.1. De hoofdindeling van het terrein

In een workshop met de bewonerswerkgroep die betrokken is bij het Dakpark is er gekozen voor een grove indeling van het terrein op basis van de plattegrond van de toekomstige nieuwbouwblokken. Gezien het weinige groen in de wijk is ook gekozen voor een landelijke uitstraling. Er is nadrukkelijk gekozen om vanuit deze landelijke uitstraling mensen uit te nodigen om zelf wat te gaan doen (hutten bouwen, wieden, kippen verzorgen, picknicken enzovoorts).  

Op hoofdlijnen is de inrichting van het terrein opgebouwd uit drie zones:

1. Een ontmoetingszone en recreatieplek is ontwikkeld aan de zijde van de Haspelstraat  met een tuinhuis, picknicktafels, kippenren, duiventil en speeltoestel.
2. Daarnaast is een tuin- en wandelzone ontwikkeld waar mensen kunnen tuinieren en wandelen. In de tuin staan bloemperken, moestuintjes en een bouwkeet met tuinmaterialen. In dit gedeelte is ook de hondenuitlaat zone.
3. Aan de zijde van de Catharina Beersmanstraat is de sport- en bouwzone aangelegd; dit is een sportveld met een ‘bouwplaats’ waar kinderen hutten kunnen bouwen.

Aan de zijde van de Hudsonstraat staan langs het gehele terrein boomstammen (wandelboulevard). Ook zijn er vijf masten geplaatst waaraan verlichting is opgehangen. 

Hieronder worden de inrichtingszones uitgebreider beschreven.

2.2.  De ontmoetingszone en recreatieplek

Tuinhuis

Het Creatief Beheer-bouwteam heeft een tuinhuis met openslaande zijwanden gebouwd. Het wordt gebruikt  door het Creatief Beheer-team tijdens werkdagen en dient als ‘buurthuis’ tijdens activiteiten. Het tuinhuis is kwetsbaar gemaakt en is gemakkelijk te vernielen. Het materiaal is voor een groot deel transparant zodat iedereen kan zien wat erin staat. Creatief Beheer heeft dit met opzet gedaan. De gedachte hierachter is dat in wijken zoals Bospolder Tussendijken tegenwoordig het merendeel van de openbare ruimte ‘hufterproof’ gemaakt wordt en afgesloten wordt. Vanuit Creatief Beheer was het juist de uitdaging om iets kwetsbaars te maken en er zorg voor de dragen dat het heel blijft. Dit om aan te tonen dat het wel kan!

Het tuinhuis is de afgelopen periode een aantal malen vernield (gaten er ingetrapt) en er is een keer ingebroken (verfblikken meegenomen). Het Creatief Beheer bouwteam heeft het tuinhuis steeds weer gerepareerd. Het Creatief Beheer-team verwacht dat op termijn het tuinhuis niet meer vernield zal worden: enerzijds omdat mensen het zijn gaan respecteren en anderzijds dankzij de opgebouwde sociale controle.

Levende have

In februari 2005 is een duiventil geplaatst op het terrein door het Creatief Beheer-team voor de duiven van Cijam, een buurtbewoner. De duiven zijn Turkse tuimelaars. Cijam verzorgt de duiven elke avond en laat ze iedere avond uitvliegen. Dit zorgt voor levendigheid op het terrein en dagelijks toezicht.

In april 2005 is door het Creatief Beheer bouwteam een kippenren geplaatst. In de kippenren zitten vijf kippen en een haan. De dieren worden goed verzorgd door drie buurtbewoners. Inmiddels zijn er ook kuikentjes en bewoners, met name kinderen, zijn hier erg enthousiast over. 

Het Creatief Beheer-team heeft bewust gekozen voor levende dieren op het terrein. De gedachte hierachter is dat levende dieren nog meer dan planten verzorging nodig hebben en daarmee  dus appelleren aan de verzorgende kant van de mens. De aanwezigheid van levende dieren is voor bewoners een extra reden om betrokken te worden bij de Proeftuin.

Achteraf kan het Creatief Beheer-team concluderen dat de aanwezigheid van levende dieren  deze extra betrokkenheid ook echt heeft gegenereerd (en daar zijn zij best wel trots op!). 

Met name de aanwezigheid van de kleine kuikentjes heeft veel teweeg gebracht. Vele bewoners en kinderen komen dagelijks kijken en vele mensen bemoeien zich ermee.

2.3. Tuin- en wandelzone 

Bouwkeet

In september 2004 is als start een bouwkeet in deze zone geplaatst. Deze bouwkeet is het gehele seizoen gebruikt als opslag voor materialen. De ruiten van de bouwkeet zijn een keer ingegooid en er is een inbraak geweest. Gelukkig is er niets meegenomen. 

Stammenlaan en hekken

Op 7 december 2004 zijn 50 boomstammen verticaal op het terrein geplaatst. Deze boomstammen vormen een laan langs het trottoir aan de Hudsonstaat. Samen met een team van Com.Wonen zijn in het voorjaar in het kader van een ‘wijkontdekkingsdag’ hekken gemaakt en geplaatst.

Beplanting

Vanaf september 2004 is samen met kinderen van de Eloutschool gestart met de aanleg van een tuintje rondom de bouwkeet. In oktober 2004 zijn grote bamboeplanten op het terrein gezet. Deze planten hebben buurtbewoners zelf geregeld.  Er zijn wilde bloemen (gesponsord door Sahin Zaden) langs de stammen gezaaid . Begin juni zijn zo’n 3000 potplanten samen met bewoners en actieve kinderen geplant (gesponsord door Van der Plas Perkplanten en Fidis Breeding.) Actieve mensen uit de buurt verzorgen de bloemen en wieden wat onkruid. Een actieve bewoner heeft een tomaten perkje aangelegd. 

2.4. De sport en bouwzone

Sportveld

Op 9 oktober 2004 is het Proefpark de Punt officieel geopend en is samen met vrijwilligers een grasveld om op te sporten aangelegd (1200 m2). Het veld wordt gebruikt door buurtkinderen om te voetballen en buurtbewoners laten er hun honden uit.

 Huttendorp
In januari 2005 zijn  met wilgentenen diverse koepels gemaakt in deze zone.  Door scholen en door kinderen uit de buurt opbouwen slopen en weer opbouwen, enz.

2.5. Verlichting en elektriciteit

Erabouw heeft vijf masten op het terrein geplaatst. Aan deze masten is verlichting opgehangen. Deze verlichting is begin december aangesloten op het stadsverlichtingsnet.  Willem Beekhuizen van het buurtwerk heeft een lichtslang geschonken. Er zijn ook twee lichtgevende grote sterren geplaatst. De lichtbollen die opgehangen zijn, gingen snel kapot.
De aansluiting op het stadsverlichtingsnet is minimaal. Er is alleen licht op het moment dat het stadslicht aangaat. Elektriciteitsaansluiting voor overdag is erg duur. Creatief Beheer heeft om die reden besloten om een generator aan te schaffen zodat er elektriciteit is voor de activiteiten en het klussen.

Doordat de lichtbollen snel kapot gingen, viel de totale verlichting op het terrein wat tegen. Tegen de verwachting in geven de omliggende straatlantarens wel voldoende licht op het terrein.

naar boven

3.  Participatie op het terrein

Gedurende het seizoen was het Creatief Beheer-team gemiddeld twee dagen per week aanwezig en zo heeft het steeds meer buurtkinderen en bewoners leren kennen. Nu zijn er een aantal kinderen en bewoners die uit eigen initiatief taken verrichten. Hieronder gaan we wat dieper in op de verschillende doelgroepen.

3.1. Kinderen

Vanaf het begin waren de buurtkinderen van de partij op het terrein. Langzaam leerde het Creatief Beheer-team de kinderen kennen en via de kinderen ook weer een aantal ouders. Een aantal ouders helpt nu mee met opruimen, schoffelen en water geven van de planten. Het zijn ook deze ouders die het terrein nauwlettend in de gaten houden. Inmiddels is er een vaste groep kinderen die dagelijks komt spelen. De kinderen helpen ook mee met allerlei zaken zoals het onderhoud, het opruimen, en het planten van bloemen. Het Creatief Beheer-team merkt dat de kinderen het erg leuk vinden om mee te helpen.

 3.2. Bewoners

Het terrein wordt door veel verschillende bewoners gebruikt. Er zijn bewoners die hun hond op het terrein uitlaten. Wanneer het mooi weer is, komen er veel bezoekers. Er komen mensen picknicken en er komen ouders samen met hun kinderen naar de kippen of duiven kijken (die een koprol in de lucht maken). Ook laten ouders hun kleine kinderen op het terrein spelen. In de vroege avond (na het eten of na het werk) maken mensen een praatje met elkaar op het terrein.

Daarnaast komt Mohammed komt zo’n 5 keer per dag naar de kippen kijken. Hij heeft ervoor gezorgd dat er kuikentjes zijn. Inmiddels zijn Sulaja en Ali ook zeer actief. Zij doen allerlei klussen zoals water geven en onkruid wieden. Ali heeft een tomatenperkje aangelegd. Het Creatief Beheer-team heeft hem bijvoorbeeld leren kennen omdat hij altijd na zijn werk een praatje kwam maken (op weg naar huis). De duivenhouder Cijam komt dagelijks zijn duiven verzorgen en laat ze vliegen.

3.3. Buurtscholen en organisaties

Buurtscholen

Het Creatief Beheer-team heeft samen met een aantal scholen, workshops op het terrein uitgevoerd. Omdat Creatief Beheer de samenwerking met de scholen belangrijk vindt, hebben zij door Ron Blom een uitgebreide evaluatie uit laten voeren over de samenwerking met scholen (Rapportage participatie Proefpark de Punt, augustus 2005). Een samenvatting van deze evaluatie en aanbevelingen vindt u in dit rapport terug. 

Eloutschool

Op initiatief van een leraar van de Eloutschool is de tuin rond de bouwkeet ontwikkeld. Tijdens het gehele buitenseizoen was zijn klas een uur per week op het terrein actief. Ook zijn op deze school lesuren aan tuinieren op de Proeftuin gewijd. Als de leraar niet aanwezig was, zorgde hij zelf voor vervanging en extra begeleiding van een buurtmoeder. De kleuters van de zelfde school hebben in het najaar bollen geplant. De samenwerking met het Creatief Beheer-team verliep goed en de begeleiding vanuit de school was goed. Het tuintje ziet er dan ook prachtig uit, sommige kinderen kwamen zelfs op zaterdag dag nog langs en maakte een paadje op eigen initiatief.

De Boog

Met de buurtschool de Boog, zijn vanuit de Brede School acht maal hutten gebouwd. Dit traject liep moeizaam. De verwachtingen over de begeleiding waren niet helder. De school verwachtte dat het Creatief Beheer-team meer begeleiding zou leveren, terwijl vooraf duidelijk was gemaakt dat vanuit de school begeleiding verwacht werd. De ervaringen op het Proefpark zijn door de school en het Creatief Beheerteam als leerzaam ervaren en voor de toekomst is afgesproken dat de aanpak beter georganiseerd zal moeten worden.

Woltgersschool / Lucasschool

Vanuit de Woltgersschool zijn twee klassen gedurende acht weken twee uur per week op het terrein komen klussen. Ook de Lucasschool is op het terrein geweest. Zij hebben in samenwerking met een stagiaire van Disck een timmerworkshop op het terrein georganiseerd. Het Creatief Beheer-team zorgde dat er materiaal aanwezig was. Uit de evaluatie blijkt dat de docenten het erg leuk vonden. Maar ook vanuit deze scholen is aanbevolen om voor een volgende keer te werken met betere begeleiding, structuur en coördinatie.

Uit de ervaringen met de samenwerking met de scholen kunnen voorwaarden voor het welslagen van toekomstige ‘educatieve projecten’ geformuleerd worden. Allereerst is het belangrijk dat bij de scholen en het Creatief Beheer-team dezelfde verwachtingen bestaan over begeleiding en inzet. De samenwerking met de Eloutschool is hierdoor goed verlopen.  Bij de samenwerkingsverbanden met de andere scholen blijkt meer behoefte te zijn aan voorlichting, inzet en begeleiding. Voor het Creatief Beheerteam was het niet mogelijk om dit binnen de bestaande budgetten aan te bieden.

TOS / DISCK

Bij aanvang van het project waren TOS en DISCK tijdens gesprekken met het Creatief Beheer-team enthousiast. Beide organisaties gaven aan dat zij kansen zagen om allerlei activiteiten te ontwikkelen op het terrein. TOS heeft het terrein tijdens de zomerperiode enkele malen gebruikt voor hun activiteiten.

OK bank

Er is contact gelegd met de OK bank om een vrijwilligersteam samen te stellen. Tot op heden is hier nog niets concreets uitgekomen. 

Rebound Centre

Het Creatief Beheer-team heeft contact gelegd met het Rebound Centre. Rebound is een organisatie die jongeren een tweede kans geeft. In samenwerking met Rebound is een project gestart; jongeren hebben een prieel in elkaar gelast met betonijzer (gesponsord door Erabouw).

Het Creatief Beheer-team ziet zeker mogelijkheden om het komende jaar intensiever met de organisatie Rebound samen te gaan werken. Het Creatief Beheer-team wil het komende jaar Rebound een aantal opdrachten geven. Creatief Beheer verzorgt het materiaal en de jongeren van Rebound voeren de opdrachten uit. Ook liggen er kansen om Rebound nadrukkelijk te betrekken bij de ontwikkeling van het Dakpark.

naar boven

4. Kleine evenementen en communicatie

In dit hoofdstuk gaan we in op de kleine evenementen die op het terrein zijn georganiseerd en de communicatie van het project.

4.1. Kleine evenementen op het terrein

Het Creatief Beheer-team heeft vier speciale dagen op het terrein (mede) georganiseerd. Het gaat om de volgende kleinschalige evenementen:

Een toelichting op de bovenstaande evenementen:

Officiële opening

De officiële opening van de Proeftuin is samen met de imagocampagne voor Bospolder Tussendijken en de projectorganisatie Dakpark georganiseerd. In aanwezigheid van officeel genodigden heeft Wethouder Bolsius symbolisch een boom geplant. Deze boom zal straks naar het Dakpark overgeplaatst worden.

Ook zijn er in samenwerking met actieve bewoners grasmatten uitgerold. De opkomst voor het uitrollen van deze grasmatten was redelijk. Met name vrijwilligers van de Groene Lijn  en de Aya Sofia Moskee hebben flink meegesjouwd. Daarnaast hielpen een aantal buurtbewoners mee en deden leden van de bewonerswerkgroep van het Dakpark actief mee. De groep heeft de hele dag flink moeten doorwerken om de klus te klaren.

Kerstborrel

Het Creatief Beheer-team heeft op 17 december 2004 tussen 17.00 en 20.00 uur een kerstborrel georganiseerd. Buurtbewoners zijn uitgenodigd om kennis te maken met het project en het Creatief Beheer-team. Er waren veel buurtbewoners aanwezig en vooral ook veel actieve leden van de klankbordgroep van het Dakpark. Er werd warme chocomelk geschonken en kinderen konden kerststukjes maken. In totaal bezochten zo’n 50 mensen de borrel. 

Werkdag Com.Wonen

Een team van Com.Wonen heeft in het kader van een interne wijkontdekkingsdag meegeholpen op het proefpark. Onder leiding van het team van Creatief Beheer zijn die dag zes hekken gemaakt en geplaatst.

Promotie Dakpark en Proeftuin tijdens de BAZAAR

In samenwerking met de organisatie van het Dakpark is aangesloten bij de BAZAAR die door de imagocampagne van Bospolder-Tussendijken is georganiseerd op het Bospolderplein. Via de organisatie van het Dakpark was extra budget beschikbaar gesteld voor activiteiten op het Proefpark. Het Creatief Beheer-team heeft buurtmoeders gevraagd om hapjes te maken en te serveren. Ook zijn er activiteiten voor kinderen georganiseerd (vliegers maken, knutselen, tuinieren). De Groene Lijn heeft een voetbaltoernooi georganiseerd en het Creatief Beheer-team verzorgde de prijzen voor het toernooi. Achteraf concludeert het Creatief Beheer-team dat de organisatie en voorbereiding van de Groene Lijn minimaal was (geen materiaal aanwezig, weinig begeleiding, verkeerde aanvangstijden).

De dag werd druk bezocht. Door middel van flyers zijn consumptiebonnen verspreid waardoor vooral ook buurtjeugd op de activiteiten afkwamen. Deze jongeren maakten er een sport van om  zoveel mogelijk hapjes en drankjes te krijgen. Nadat het Creatief Beheer-team hen daarop aansprak, ging het beter.

Al met al werd het een gezellige dag. De banden met de deelnemende buurtmoeders zijn aangehaald en er zijn veel mensen langs geweest. Over de middag is een videoreportage gemaakt.

4.2. Communicatie

Publiciteit en communicatie zijn belangrijke pijlers van de Creatief Beheer Methodiek. Activiteiten worden geregistreerd door middel van videoreportages, foto’s en interviews. Betrokkenen kunnen zichzelf  terugzien op de website en lokale televisie waardoor het netwerk van en het draagvlak voor het project verstevigt.

Bij aanvang van het project was het onduidelijk of de communicatie van het project via Creatief Beheer zou verlopen of door de imagocampagne opgepakt zou worden. Uiteindelijk heeft Creatief Beheer besloten om de communicatie in eigen hand te houden. Creatief Beheer is in januari 2005 gestart met een website over het proefpark (www.creatiefbeheer.nl). De organisatie van de communicatie is nog in volle gang. Creatief Beheer heeft sinds kort een journalist ingeschakeld die regelmatig verslag uitbrengt over de Proeftuin. Inmiddels zijn er dan ook op de internetsite artikeltjes over het Proefpark terug te vinden. Ook kunnen bezoekers videoreportages bekijken die eerder reeds zijn uitgezonden op Rotterdam TV.

naar boven